30 Aralık 2011 Cuma

Topraklama Direnci

  İnsanların ve hayvanların bulunduğu alanlarda toprağa geçiş direncinin mümkün olduğunca küçük tutulması önemli ve hayatidir.Topraklama direncinin mümkün olduğu kadar küçük olması, atmosferik elektrik boşalmalarında yıldırımdan korunma tesislerinde meydana gelecek yan atlamaları ve tehlikeleri azaltacağından bu hususa önem verilmelidir. 


Topraklama direncinin azaltılması için mümkünse aşağıdaki toprak tiplerinden biri seçilmelidir. 

1. Islak bataklık zemin 
2. Kil, balçıklı toprak, sürülebilir toprak, killi toprak, az miktarda kum ile karışık killi toprak veya balçık 
3. Değişik oranlarda kum ile karışık kil veya balçık, çakıl ve taşlar 
4. Rutubetli ve ıslak kum 
5. Kuru kum, çakıllı tebeşir, kireçtaşı,granit ve çok taşlı zeminler ve genç kayaların zemine çok yakın olduğu alanlardan kaçınılmalıdır. 

Topraklama

Topraklama;herhangi bir işletmede canlıları elektriğin tehlikeli etkilerinden korumak için yapılır.

Topraklama Çeşitleri

Koruma Topraklaması
İnsanları ve diğer canlıları tehlikeli dokunma gerilimlerine karşı korumak için cihazların gerilim altında olmayan metal kısımlarının topraklanmasıdır.

İşletme Topraklaması
Bir işyeri veya fabrikanın enerjisini sağlamak için çalışan trafonun veya alternatörün yıldız noktasının topraklanmasıdır.Jeneratörlerde ve trafolarda uygulanır.

Yıldırıma Karşı Topraklama
Yıldırım düşmesi sonucunda gerilim altında bulunan iletkenlere atlamaları geniş ölçüde önlemek için işletme akım devresine ilişkin olmayan iletken bölümlerin topraklanmasıdır.

Binaya genellikle dört tane elektrik kablosu girer.Bu kablolardan üç tanesi fazdır yani üzerinde elektrik vardır diğeri ise nötrdür.Bu sisteme tri-faze denir.
Bu üç faz hattı binaya eşit şekilde dağıtılır.Yani binanın girişindeki ana elektrik kutusuna gelen bu üç faz hattının  herbiri ayrı bir kata veya katlara dağıtılır.Nötr hattı ise bir tanedir ve her kata gider.

Evlerdeki elektrik şebekesinde ise üç kablo vardır ve bunlar;faz,nötr ve topraklama kablosudur.Binaya üç faz ve bir nötr girer demiştik.Binanın elektrik sistemini döşeyen elektrikçi  binanın dışında toprağa belirli bir büyüklükte bir bakır çubuk veya levha gömer.Bu bakır çubuğa bağlı bir kabloyu binanın girişindeki faz ve nötrün binaya ilk girdiği ana elektrik kutusuna kadar getirir.Bu noktadan itibaren tüm binaya ve tüm dairelere bir faz bir nötr ve bir toprak hattı gider.Topraklı prizlerde ortadaki iki delik faz ve nötre bağlı iken dış taraftaki metal çıkıntılarda toprak hattına bağlıdır.

Doğru Akım-Alternatif Akım

Doğru akım ;zamana bağlı olarak yönü ve şiddeti değişmeyen akımdır.Zaman içinde ortalaması sıfırdan farklıdır.

Alternatif akım;zamana bağlı olarak yönü ve şiddeti değişen akımdır.Zaman içinde ortalaması sıfırdır.

Aşağıdaki video size bu konu hakkında bilgi verecektir

29 Aralık 2011 Perşembe

Schaum Basic Circuit Analys. -Schaum Devre Analizi

http://www.4shared.com/rar/_soy-pnW/basiccircuitanaly.html

Elektrik Mühendisliği Temelleri

Elektrik mühendisi için temel bilgiler

Yüksek Gerilim Tekniği Ders Notları

http://www.4shared.com/office/mqRFCnVh/Yuk_G_Tek.html

Schaum Elektromanyetik Kitabı

Link sorunlu ise lütfen bildiriniz.

http://www.4shared.com/get/zZzF0kVD/Schaums-Elektromanyetik.html

Girdap Akımı -Eddy Current Kayıpları

Eddy yada foucult kayıpları olarak da adlandırılan girdap akım kayıpları,alternatif akım yada zamanla değişen alanların sözkonusu olduğu durumlarda malzemede yada çekirdekte ortaya çıkan ısı kayıplarıdır.Faraday yasasına göre zamanla değişen bir alan içinde bulunan iletkenlerde bir gerilim endüklenir.Ferromagnetik malzemenin moleküllerinde de bir gerilim endüklenir.Endüklenen bu gerilim sonucu oluşan akımlar moleküller arasında çevrimini tamamlamaya çalışır ve böylece ferromagnetik malzeme kısadevre olmuş sargılar gibi davranır.Meydana gelen girdap akımları magnetk alan frekansında olacağından elektronların birbirlerine sürtünmesi sonucu moleküller ısınır.Isı kaynağı teşkil eden bu kısımlardan cidarlara doğru bir ısı akışı meydana gelir ve cisim ısınır dolayısı ile ısı kayıpları oluşur.Meydana gelen girdap akımları magnetik alanın frekansı dışında malzemenin cinsi,yapısı ve boyutlarına bağlıdır.Girdap akımları yalnızca malzemenin ısınmasına değil aynı zamanda kendisini oluşturan alana ters yönde olacağından magnetik alanın zayıflamasına neden olurlar.

Elektrik Üretimi


Elektrik, bakır gibi iletken bir telin manyetik bir alan içinde hareket ettirilmesi ile üretilir. Elektrik jeneratörü, bir mıknatıs içinde dönen sarılı iletken tellerin bulunduğu, ve bu tellerin mıknatıs içinde dönmesiyle elektrik akımı üreten bir makinadır. Evlerimizde, işyerlerimizde, endüstride gereksinim duyduğumuz büyük miktardaki elektrik enerjisini elde etmek için, elektrik jeneratörlerini döndürecek büyük güç santrallarına ihtiyaç duyarız.

Çoğu güç santralı, jeneratörü döndürmek için ısı üretiminde bulunurlar. Fosil yakıtlı santrallar ısı üretimi için doğal gaz, kömür ve petrol yakarlar. Nükleer santrallar da uranyum yakıtını parçalayarak ısı üretirler. Ancak bütün bu değişik tip santrallar ürettikleri ısıyı, suyu buhar haline dönüştürmek için kullanırlar.


Oluşan buhar ise elektrik jeneratörüne bağlı olan türbine verilir. Su buharı, türbin şaftı üzerinde bulunan binlerce kanatçık üzerinden geçerken daha önce üretilen ısıdan almış olduğu enerjiyi kullanarak, türbin şaftını döndürür. İşte bu dönme, jeneratörün elektrik üretmek için gereksinim duyduğu mekanik harekettir. Jeneratörde oluşan elektrik ise iletim hatları denilen iletken teller ile kullanılacağı yere gönderilir.


Türbinden çıkan, enerjisi diğer bir deyişle basınç ve sıcaklığı azalmış buhar ise yoğunlaştırıcı (kondenser) denilen bölümde soğutulup su haline dönüştürüldükten sonra, tekrar kullanılmak üzere santralın ısı üretilen bölümüne geri gönderilir. Yoğunlaştırıcıda soğutma işini sağlayabilmek için deniz, göl veya ırmaklarda bulunan su kullanılır. Su kaynaklarından uzak bölgelerde ise santralın hemen yanında bulunan ve uzaktan bakıldığı zaman geniş dev bacalara benzeyen soğutma kuleleri kullanılır. Bu kulelerin üzerinde görülen beyaz duman ise su buharıdır.

Elektrik üretmek için kullanılan diğer bir yöntem ise hidrolik santrallardır. Bu yöntem ile barajlarda biriktirilen su, bir su türbinini üzerinden geçirilir ve türbine bağlı elektrik jeneratörü döndürülerek elektrik üretilir.

Yukarda bahsedilen bu yöntemler büyük miktarlarda elektrik enerjisini üretmek için kullanılırlar. Bunların yanı sıra rüzgar, güneş ve jeotermal enerji kullanarak da elektrik üretilmektedir. Ancak bu tür kaynaklardan üretilen enerji miktarı asıl ihtiyacımızı kendi başına karşılamaktan uzaktır.

Su, güneş, rüzgar ve geotermal kaynaklara, yenilenebilir enerji kaynakları denir. Bu kaynaklar diğerleri gibi tükenmezler. Petrol, doğal gaz, kömür, uranyum gibi maddeler önümüzdeki birkaç yüzyıl içinde tükenecektir.

Alternatif Gerilim Neden Sinüsoidal

Alternatif gerilim en basit anlamda manyetik alan içerisinde hareket eden bir bobinin uçlarında endüklenen gerilim prensibine dayanır ve endüklenen bu gerilimin de dalga biçimi sinüs şeklindedir.Dolayısı ile bu temel prensip ile çalışan generatörlerin ürettiği gerilim olan alternatif gerilim de sinüsoidal dalga şekline sahip olur.

Faraday İndüksiyon Kanunu


İndüksiyon yasasına göre manyetik alan içerisinde bulunan bir iletkenin oluşturduğu düzleme dik olarak gelen zamanla değişen akı iletkenin uçlarında gerilim endüklemesi sağlar.

AC Motor Simulasyonu

Bir AC motoru tanımak açısından faydalı bir video

Kapasitör Patlaması

Havya,Lehim

Elektronik bileşenleri veya plakaya lehimlemek için lehim telinin eritilmesinde kullanılan,genellikle elektrikle çalışan ısıtıcılardır.Havya ısıtıldıktan sonra lehim yapılacak yer havya ile ısıtılır, daha sonra lehim teli bölgeye tatbik ederek eritilir. Lehim çok büyük olmamalı, lehimlenecek yüzey örtülmeli ve parlak-yuvarlak yüzeyli olmalıdır. Lehim yapılacak yüzey önceden temizlenmeli, gerekiyorsa ince bir zımpara ile zımparalanmalı ve lehimin tutacağı kadar yer açılmalıdır. Lehim teli olarak kalay-kurşun oranı 60-40 olan lehim teli kullanılmalıdır. Amatör kullanımda 10-40 watt arası güçte kalem havyalar kullanıldığı gibi, tabanca havyalar, havya istasyonları, endüstriyel havyalar, lehim havuzları gibi uygulamaları da vardır. Havya ile birlikte, lehim sökücü pompalar, temizleyici süngerler, lehim pastaları, farklı boyutlarda havya uçları da kullanılır.





Multimetre -Avometre Nasıl Kullanılır

Avometre akım,gerilim,direnç ve kısadevre ölçebilen bir elektronik alettir.Aşağıdaki video bu aleti nasıl kullanabilceğiniz hakkında size fikir sahibi olma imkanı verecektir genede aklınıza takılan birşey olursa yorum kısmına sorunuzu yazarak yanıt alabilirsiniz.

Temel Elektrik Bilgisi,Endüktans


Akım akan iletken bir telin etrafında manyetik alan oluşur,eğer bu AC yani alternatif akımsa daha doğrusu değişken akımsa telin uçlarında akımın değişimine tepki gösteren bir gerilim oluşur buna telin endüktansı denir.Bu özellikli elemanlara ise endüktans denir.

Temel Elektrik Bilgisi,Kapasitör

Kapasitör veya kondansatör ;elektronların kutuplanarak elektriksel yükü elektrik alan içerisinde depolayabilme özelliklerinden faydalanılarak bir yalıtkan malzemenin iki metal tabaka arasına yerleştirilmesiyle oluşturulan devre elemanıdır.

Elektrik yükü depolama,reaktif güç kontrolü,bilgi kaybı engelleme,AC/DC arasında dönüşüm yapmada kullanılırlar.Entegre elektronik devrelerin vazgeçilmez elemanıdırlar.

Temel Elektrik Bilgisi,Diyot

Diyot yalnızca bir yönden akım geçiren devre elemanıdır.Bir yöndeki dirençleri ihmal edilebilecek kadar küçük,öbür yöndeki dirençleri ise çok büyük olan elemanlardır.Direncin küçük olduğu yöne iletm yönü,direncin büyük olduğu yöne ise tıkama yönü denir.

Transistör

Transistör girişine uygulanan sinyali yükselterek gerilim ve akım kazancı sağlayan ,gerektiğinde anahtarlama elemanı olarak kullanılan yarı iletken bir devre elemanıdır.

Temel Elektrik Bilgisi,Akım

Elektrik akımı elektriksel yük taşıyan parçacıkların hareketidir.Birimi Amper olup I veya i harfi ile gösterilir.

Temel Elektrik Bilgisi,Gerilim

Gerilim;elektronları maruz kaldıkları elektrostatik alan kuvvetine karşı hareket ettiren kuvvettir.Bir elektrik alanı içerisindeki iki nokta arasındaki potansiyel fark olarak da ifade edilir.

V=I.R ,U veya E harfleri ile de gösterilebilir.

Temel Elektrik Bilgisi,Direnç

Direnç:Elektrik akımına direnç gösteren ,ohm kanununa göre uçları arasında gerilim düşümüne neden olan devre elemanıdır.Direnç değeri o direncin uçlarındaki gerilimin akıma oranıyla bulunur.R veya r harfi ile gösterilir.

V:Gerilim ,I:Akım ve R: Direnç olmak üzere V=I.R en temel formüllerden biridir.

Kesicilerde Ark Direncini Arttırma Yöntemleri

Ark söndürme yöntemlerinden biri de arkın gördüğü direnci arttırmaktır.Bunun için;

1)Ark yolu uzatılır
2)Ark ortamı soğutulur
3)Ark parçalara bölünür
4)Ark dar kanallara zorlanır
5)Ark ortamındaki serbest yükler,elektronlar azaltılır.(elektronegatif gaz kullanılır)

Ele alınacak olan kesicilerde bu yöntemlerden biri uygulanır.

Ark Özellikleri

-->Akım Gerilim karakteristiği hiperbolik bir biçimdedir yani negatif bir dirence sahiptir

-->Ark geriliminin elektrodlar uçları civarında hızlı bir gerilim düşümü vardır

-->Alternatif akımda akım sıfıra düşer düşmez söndürülmezse ters yönde gelişerek oluşumuna devam eder

Ark Sıcaklığı;

Metal elektrodlar üzeirnde ark sıcaklığı:  2000-3000 °C
Karbon elektrodlar üzerinde ark sıcaklığı:  3000-4000 °C
Ark içerisindeki gaz sıcaklığı:  5000-8000 °C

Hatlarda Çaprazlama

Hatların güzergah boyunca doğrultusu değişmeksizin konumu aynı tutulursa,üç fazlı sistemlerde bütün bir hat ele alındığında

-->Fazların reaktans ve kapasitanslarının birbirine eşit olmadığı
-->Hat sonunda faz gerilimlerinin birbirine eşit olmadığı
-->Çevrede bulunan haberleşme sistemlerini fazla etkilediği
-->Tek eşdeğer devre yardımıyla çalışma imkanının olmadığı

Bu olumsuz etkileri ortadan kaldırmak için faz iletkenlerinin güzergah boyunca konumları belirli aralıklarla yer değiştirilir.Bu değiştirme işlemi üç değişik teknikle yapılıp alfa,beta ve gama isimleri verilir.Alfa türü çaprazlama sadece tek devreli hatlarda uygulanmasına rağmen,beta ve gama hem tek hemde çok devreli hatlarda kullanılır.


Enerji Kablolarının Sınıflandırması

A)İşletme Geriliminin Değerine Göre
a-(0,380-35)KV'luk Kablolar
1-Kauçuk Yalıtkanlı Kablolar
2-Kağıt Yalıtkanlı Kablolar
3-Plastik Yalıtkanlı Kablolar

b-(110-500)KV'luk Kablolar
1-Kağıt Yalıtkanlı Kablolar
2-Plastik Yalıtkanlı Kablolar
3-Gaz Yalıtkanlı Kablolar
4-Süper İletkenli Kablolar

B)İşletme Geriliminin Türüne Göre
a-Alternatif Gerilim Kabloları
b-Doğru Gerilim Kabloları

C)Soğutulmasına Göre Kablolar
a-Gazlı Kablolar
b-Sıvılı Kablolar
1-Yağlı Kablolar
2-Sıvı Azotlu Kablolar

D)Yalıtkanına Göre
a-Kağıt (yağ emdirilmiş) Yalıtkanlı Kablolar
b-Plastik Yalıtkanlı Kablolar
c-Kauçuk Yalıtkanlı Kablolar
d-Gaz Yalıtkanlı Kablolar

E)Damar Sayısına Göre
a-Tek Damarlı Kablolar
b-İki Damarlı Kablolar
c-Üç Damarlı Kablolar
d-Dört Damarlı Kablolar

F)İletken Malzemesine Göre
a-Bakır İletkenli Kablolar
b-Alüminyum İletkenli Kablolar
c-Süper İletkenli Kablolar

G)Ekranlama Durumuna Göre
a-Ayrık Ekranlamalı Kablolar
b-Ortak Ekranlı Kablolar

H)Dış Kılıfına Göre
a-Plastik Kılıflı Kablolar
b-Kurşun Kılıflı Kablolar
c-Alüminyum Kılıflı Kablolar

İ)Zırh Durumuna Göre
a-Zırhlı Kablolar
b-Zırhsız Kablolar

Yüksek Gerilim-Kablolar

Kablolar enerjinin üretim,iletim ve dağıtım aşamalarında çeşitli yerlerde kullanılırlar.İletm hatlarına göre daha pahalı olmaları nedeniyle enerjinin çok uzak mesafelere taşınmasında kullanılmazlar.Ayrıca kapasitif etki ve kaçak akımlarının iletim hatlarına göre büyük olması trafo ve generatörleri boşta çalışırken saf bir kapasitif yük gibi yüklemeleri tercih edilmemelerine yol açmaktadır.Ancak;

-->Hatlarda enerji iletiminin güç ve tehlikeli olduğu yerlerde
-->Şehir içerisinde görünümünün ön planda olduğu ve can güvenliğinin söz konusu olduğu yerlerde
-->Kablolar,göl ve akarsu geçişlerinde ,adalar arasında ve benzeri bazı yerlerde iletim için kullanılacak tek vasıtadır.

Dağıtım Sistemlerinde Güç Katsayısının Düzeltilmesi

Elektrik şebekelerinde  etkin güç gereksiniminin artmasıyla birlikte tepkin güç gereksiniminin arttığıda görülmektedir.Aydınlatma gücünün önemli biryer tuttuğu yıllarda şebekelerin güç faktörleri yüksekti.Elektrik motorlarının sayısının çoğalması ve özellikle evlerde kullanılan elektrikli aygıtların artmasıyla tepkin güç gereksiniminin arttığı ve dolaylı olarak güç faktörünün düştüğü görülmektedir.

Işık kaynağı olarak deşarj yanmaları(florasan tüp,civa buharlı lambalar,sodyum buharlı lambalar gibi) daha çok kullanılması da şebekenin güç katsayısının düşmesine neden olmaktadır.

Deşarj lambaları ile kullanılan balastlar büyük ölçüde tepkin güç tüketirler.Bazı örnekler vermek gerekirse florasan lamba balastları için güç katsayısı 0,55 civarındadır.40 W'lık bir florasan lamba tam kompanzasyon yapılarak çalıştırılırsa çekeceği akım kompanzasyonsuz halinin yarı değere düşeceği başka deyişle 75 VAr'lık güç tasarrufu edileceği anlaşılır.Civa buharlı ve sodyum buharlı lambalar için güç katsayısı yaklaşık 0,4-0,5 arasında olduğu söylenebilir.

Motorların güç faktörü bozucu etkisi büyük olmakla beraber tam güce çıkmayan endüstri tesislerinde motorların güç katsayısı değerleri düşmektedir.Özellikle tekstil sanayinde motorların hız ayarı yapılmasıyla güç katsayısının düştüğü görülmektedir.

Tüketiciler üzerinde yapılan istatistiklere göre örneğin tekstil fabrikalarında güç katsayısının aylık ortalamasının 0,7 civarında olduğu buna karşılık bürolarda 0,6' ya yaklaşan değerlerin varlığı söylenebilir.

Yapılan gözlemlere göre güç katsayısının değerleri saatten saate ve mevsimden mevsime değişim göstermektedir.Elektrik işletmesinin değerleri kış aylarında 0,85 ile en yüksek düzeyi ,0,77 ile en düşük düzeyi bulunmaktadır.Daha küçük bir tüketim merkezinde yapılan gözlemlere göre düç katsayısı saatten saate 0,75 ile 0,50 değeri arasında değişim göstermektedir.

Bilindiği gibi etkin enerji ancak generatörler yardımıyla elde edilebilir.Başka bir deyişle generatörlerde enerjiye başka bir şekil verilmiş olur.Bunun yanı sıra tepkin güç üretimi için enerji dönüşümü yapan makina başka bir çeşit enerji verilmesi zorunluluğu bulunmaktadır.Tepkin gücün generatörden etkin güçle birlikte alınması doğal bir durum olmakla beraber bunun başka yollarla elde edilmesi yöntemi daha ekonomik çözüm yolları aranması ve bulunması sağlanmıştır.

Generatörler dışında tepkin güç üretminde başlıca kondansatör ve senkron motorlar kullanılır.Kondansatörler şebekeye gerilimi sabit varsayılırsa tepkin güç verirler.Senkon motorlar ise uyarma koşullarına bağlı olarak tepkin güç alışverişi yapabilirler.

Tepkin gücün generatörler dışındaki araçlarla çok basit bir şekilde elde edilmesi bu güce gereksinim duyan noktalarda üretilen üreticiden tüketiciye kadar hatları transformatörleri boş yere yüklememek fikrini doğurmuştur.Bu işlem güç katsayısının düzeltilmesi ve tepkin gücün kompanzasyonu gibi çeşitli isimler almaktadır.

Şebeke Hesaplarında Kullanılan İletken Kesitleri

1 mm² 
1,5 mm² 
2,5 mm² 
4 mm² 
6 mm² 
10 mm² 
16 mm² 
25 mm² 
35 mm² 
50 mm² 
70 mm² 
95 mm² 
120 mm² 
150 mm² 
185 mm² 
240 mm² 
300 mm² 

Akım Trafosu

Akım Trafosu:
Bağlı oldukları devreden geçen akımı istenilen oranda küçülterek bu akımda ikincil uçlara bağlı aletleri besleyen ve onları yüksek geirlimden yalıtan özel trafolara akım trafosu denir.
Akım Trafolarında Anma Akımları:
Birincil sargıdan çeken akımlar standartlarda belirlenmiştir.Türk standartlarına göre 10-12,5-15-20-25-30-40-50-60-75A veya bunların on katları veya ondalıkları kullanılır.İkincil devreden geçen akım 1-2-5 A değerlerinden biridir.
Akım trafoları devredeyken ikincil devre kesinlikle açılmaz.Açılması durumunda ikincil devrede insan yaşamı açısından tehlike arz edebilecek büyüklükler oluşur.

Ölçü Trafoları

Alternatif akım elektrik tesislerinde gerek akımı gerekse gerilimi belirli oranda küçültmeye yarayan özel trafolardır.Kullanılış amaçları şöyle sıralanabilir;

-->Ölçü aletleri ve koruma rölelerinin birincil geriliminden yalıtılmış güvenli çalışma olanağı sağlarlar.YG'li şebekelerde gerek ölçü aletlerinin gerekse koruma rölelerini şebekeye doğrudan bağlamak yalıtım güçlüğü nedeniyle olası değildir.Örneğin 154kV luk bir gerilim aynı özellikte fakat 100 voltluk bir gerilimle temsil edilebilirse güvenlik içinde ve kolayca sağlanan bir yalıtıma sahip bir ölçü aletiyle ölçülebilir.Bir ampermetreyi doğrudan yüksek gerilime bağlamak olanaklı değildir.Hem birincil gerilimden yalıtılmış bir devrede hemde geçen akımın özelliklerini taşıyan fakat belli oranda küçültülmüş bir değerde ölçü yapmak çok daha kolaydır.

-->Ölçü trafolarıyla değişik birincil değerlere karşılık standart ikincil değerlerde elde edilir.Ölçü trafolarının birincil yükleri standart olmakla birlikte çok değişik değerlerde olabilir.Gerilim trafosu için 6,3-10,5-15-31-34,5-35kV gibi daha yksek değerlerde bir çok birincil gerilim kademesi vardır.Buna karşılık gerilim trafosu için 100 ve 110 volt gibi az sayıda standart ikincil gerilim kademesi vardır.Böylece bir ölçü aletinin tüm ölçü trafolarıyla kullanılması sağlanır.Ölçü aletlerinin skalaları ölçü trafolarının ikincillerindeki değerlere göre değil ölçü trafosunun bağlı olduğu temel şebekenin akım ve gerilimine göre düzenlenir.Örneğin üzeirnde 35/0,1 kV yazan bir voltmetrenin uçlarında 100volt uygulandığında ibresi 35kV değerini gösterir.Eğer bu voltmetre 154kV luk bir sistemde kullanılmak istenirse üzerindeki skala silinip 100 volt 154 kV a karşılık gelmek üzere skala yeniden düzenlenir.

--> Ölçü trafoları akım ve gerilim değerleri üzeirnde çeşitli bağlantılar yapılmasına olanak verir.İki ve daha fazla akımın toplanması,çıkarılması,faz akımlarının değişik durumlarda üçgen bağlanması akım trafolarıyla yapılır.Gerilim trafoları ilede gerilimlerin toplanması ,çıkarılması sağlanır.

-->Ölçü trafoları kullanılması ölçü aletleri ve rölelerin küçük boyutlu maledilmesine olanak verir.400 voltluk bir devreye ampermetre,sayaç,wattmetre gibi akımla çalışan ölçü aletleri doğrudan bağlanabilir.Doğrudan doğruya bağlamanın pratik açıdan doğru olup olmayacağı devreden geçen akımın değerine bağlıdır.Genellikle 100 A den büyük değerlerde ekonomik nedenlerle doğrudan bağlanılmaz kullanılmaz.Bu durumlarda akım trafosu kullanılır ve böylece boyutları çok daha küçük olur.

Elektrik Tesislerinde Enerji Kesilmesi

Enerji sağlanımının kusursuz olması için aranan koşulların en önemlisi bunun süreki olmasıdır.Enerji kesilmesi tüketicilerde çeşitli sıkıntılara yol açtığı gibi mal ve can kaybınada neden olur.Bundan başka enerji kesilmesi hem üreticide hemde tüketicide ekonomik zararlara yol açar.

Elektrik enerjisi kullanımı en rahat ,sağlaması en kolay,en ekonomik,en temiz ve en çok yönlü kullanıma elverişli bir enerji türüdür.Elektrik enerjisi olmadan bugünki uygarlığın varlığı ve devamı düşünülemez.Günümüzde bütün toplumlar elektrik enerjisine herzaman büyük gereksinim götserirler.Bunun içinde elektrik idarelerinin görevi tüketiciye her istediği yere,her istediği an,gereksinimi olduğu kadar,iyi kaliteli elektrik enerjisini kesintisiz olarak sağlamaktır.

Tüketicinin çektiği enerjinin zamanı,miktarı bakımından normal olarak bir kısıtlama sözkonusu değildir.Enerjinin kaliteli olması gerilim ve frekansın sabit olmasına bağlıdır.Buda teknik bir konudur.En önemli sorun beslemenin kesintisiz olmasıdır.Enerjinin belirsiz zamanlarda kesilmesi insanların yaşamında birçok rahatsızlıklara neden olmaktan başka kısaca yaşam kalitesini düşürür.

Kusursuz bir enerji sağlamak pek çok etkene bağlıdır.Bunlar hem proje hemde kuruluş sırasında hemde daha çok işletme sırasında göz önünde bulundurulmalıdırlar.

Enerji Kesilmesine Yol Açan Etmenler


Enerji kesilmesine neden olan etmenler çok çeşitli olmakla beraber bunların en önemlileri şunlardır;

-Enerji Kısıtlaması:Ham enerji maddesinin eksikliğinden ve kaynak yetersizliğinden ileri gelen bu tür kesintiye üretimi arttıracak önlemler almaktan başka çare yoktur.

-Şebeke Yetersizliği:Şebekenin herhangi bir kademesindeki darboğaz enerji kısıtlaması doğurabilir.Transformatör istasyonlarının ve şebekelerin takviyesiyle bu sakınca önlenebilir.

-Yanlış Manevra ve Koruma Sisteminin Hatalı Açması:İşletme personelinin iyi yetiştirilmesi ile karşılıklı kilitleme düzeniyle tesisleri yanlış kullanımlara karşı eminyet altına almakla ve kaliteli ,güvenilirliği yüksek koruma düzeneklerinin kullanılmasıyla oluşan bu kesintiler önlenebilir.

-Enerji Kesilmesine Neden Olan Hatalar:Enerji kesilmesine neden olan en önemli etken elektrik tesislerinde başgösteren hatalardır.Hata gerilim ve yalıtım ve bağıl durumdaki arzu edilmeyen değişikliktir.En önemli hatalar yalıtım hatası ve dağıtılmasıdır.Hataların veya daha çok dış aşırı gerilimlerin ve aşırı akımların etkisi ile oluşurlar.İç veya daha çok dış aşırı gerilimler altında yalıtımın artması veya bölünme sonucu yalıtım hatası başgösterebilir.İzolatörlerin kirlenmesi,aşırı akım nedeniyle aşırı ısınma,yaşlanma ,eskime,vurma,çarpma,ezme gibi dış etkenler yalıtım hatasına yol açar.

En önemli hatalardan biride çeşitli kısa devrelerdir.En şiddetli kısa devreler üç veya iki fazlı kısadevrelerdir.Toprak temaslı hatalar ise kısa devrelerden daha az şiddetlidir.Fakat en çok bu tür hatalara rastlanır.Toprak temaslı hataların etki biçimi bakımından yıldız noktasının durumu çok büyüktür.Bir fazlı hatalar yıldız noktası direk topraklanmış şebekelerde bir fazlı kısa devre yıldız noktası yalıtılmış veya bir reaktans bobini üzeirnden topraklanmış şebekelerde toprak teması adını alır.

Temel Röle Elemanları

1) Çekmeli Röle
     -Millendirilmiş Tip
     -Pistonlu Tip
     -Döner Demir Kanatlı Tip

2)Terazi Kollu Röleler

3)İndüksiyon Disk Röleleri

4)İndüksiyon Çan Röleleri

5)Hareketli Sargı Röleleri(Sabit Mıknatıslı)

RÖLELER

Seçici bir grubu olmadan günümüzde güç sistemlerinin işletlmesi olanaksızdır.Koruma rölelerinin uygulanmasıyla güç sisteminin herhangi bir noktasında oluşan arıza saptanır ve arızalı  bölüm sistemden ayrılır.Arızalı bölüm sisteme bağlı kaldığında aşağıda belirtilen 3 ana etken nedeniyle sistemin bir bölümü yada tümü tehlike yaşar

a)Generatörlerin senkronizasyon koşullarını kaybetmeleri ve sistemden kopmaları
b)Arızalı bölümün hasar görme olasılığı
c)Arızasız bölümün hasar görme olasılığı

Güç sistemleri için tehlikeli olmamasına rağmen tüketiciler açısından önemli olan diğer bir etkende büyük endüstriyel kuruluşlardaki aygıtların servis dışı kalarak hayati sayılabilecek işlemlerin kesilme olasılığıdır.

Kısaca korumanın amacı kesicilerle birlikte güç sisteminin hertür  arızadan hızla temizlenmesini sağlamaktır.

Röle uygulamasının genel felsefesi güç sistemini koruma bölümlerine arızada en az mikyarda sistem parçasını ana güç sisteminden ayırarak uygun korumayı sağlamaktır.

Bir Koruma Sisteminin Temel Amaçları

-->Sistemdeki hataları algılayarak yanlızca hatalı aygıtı devreden çıkarma işlemini yapma

-->Hatanın türü ve çözümü ile ilgili belirtileri sağlamak

-->Hatalı aygıtın kendisine ve sisteme herhangi bir zarar vermeden devre dışı bırakılmasını sağlamak

Koruma Sistemlerinin Temel Ölçütleri

Genelde iyi düzenlenmiş ve etkili bir koruma sisteminin 5 temel ölçütü vardır

Güvenlik:Güvenlik röle yada röle sisteminin doğru çalışacağının kesinlik derecesinin ölçüsüdür.Güvenlik tüm dış etmenlerin sebep olacağı hatalı çalışmalara karı sistemin doğru çalışacağının kesinliğinin bir garantisidir.

Hız:Oluşan hata en kısa zamanda en az aygıt kaybıyla giderilmelidir.Yüksek hızlı bir röle belirlenmiş bir zaman diliminden önce çalışmaya başlar

Seçim:Röle,kesici ve diğer koruma aygıtlarının birbirlerine bağlı olarak performanslarını tamamlayan genel bir terimdir.Hatalı bir çalışma veya anormal bir durumun yalıtılmasıs için devre dışı bırakılan aygıtların en az sayıda olması doğru bir seçimin yapıldığının göstergesidir.

Duyarlılık:Röleler en küçük hatayı tespit edecek kadar duyarlı fakat anormal koşullara karşı pek duyarlı olmamalıdır.

Ekonomiklik:Maksimum koruma en düşük fiyatla oluşturulmalıdır.

  Burada şunu belirtmekte yarar varki bir hata anında koruma anındaki karar verme süresi,zaman penceresi çok kısadır ve hata oluştuğunda hatanın doğruluğunun denetimi yada karar verme süresinde ek zaman dilimlerinin oluşması istenmez.Burada çok önemli iki durum ortaya çıkar;

-Koruma aygıtı doğru karar vermelidir.Öyleki hatanın tolere edilip edilemez olduğunu hemen saptar,edilmezse hemen işlemi başlatır.Eğer hata geçici bir çalışma durumu ise bunun sistem tarafından eritilmesine müsade edilir.

-Koruma aygıtı eğer gerekirse problemli bölgeyi hızlı bir biçimde yalıtarak sistemin diğer parçalarının etkilenmeden çalıştırlmasını sağlar.

Elektrik Tesislerinin Koruması

  Neden ve niçin gerek duyulur,bir tesisin yada aygıtın korunmasına?Koruma sistemlerinin en önemli parçası rölelerdir.
  Koruma röleleri elektrik güç sistemlerinin yaşamsal önem taşıyan bir parçasıdır.Normal çalışma koşullarında yersiz fakat hatalı çalışma durumları ve anormal dış etkenlerle karşılaştırıldığında çok gereklidir.Uygun şekilde çalışna bir kontrol rölesi güç sistemindeki hatalı bölgeyi saptar,hatasız bölgeleri etkilemeden bu hatalı bölgeyi devre dışı bırakmak için gerekli işlemleri başlatır.Koruma rölesini düzenleyip uygulamaya sokacak olan bir mühendis,elektriğin üretilmesi,iletilmesi,dağıtılması ve kullanılması için gerekli tüm aygıtlara ilişkin bilgi sahibi olmalıdır.Ayrıca güç sisteminin normal ve anormal çalışma durumlardaki davranışlarınıda bilmesi gerekir.
  Röleler mümkün oldukça geniş bir uygulama alanına sahiptir.Evlerde,haberleşmede,ulaştırmada,endüstride kısaca elektriğin kullanıldığı hemen heryerde rölelerle karşılaşılabilir.
  Sigorta koruma sistemlerinde sıkça kullanılan bir koruma elemanıdır.Ancak sigortaları rölelerden ayırmak gerekir.Çünkü çalışma ilke ve görevleri farklıdır.

Koruma Rölesi:
Arızalı hatları,aygıtları yada diğer anormal tehlikeli güç sistemi koşullarını algılayıp uygun kontrol devresinin çalışmasını başlatır.

Sigorta:
İçerisinden aşırı akım geçmesiyle ısınan,kopan devre açıcı bir parçaya sahip aşırı akım koruma aygıtıdır.

Koruma rölesi ve sigortalar elektrik güç sistemlerin hemen heryerinde kabul edilmeyecek koşulları algılamak için birlikte kullanılır.

  Elektrik güç sistemlerindeki hatalar genellikle aygıt çalışmadığı yada dış etkenlerin neden olduğu kısa devreler biçiminde gözlenir.Hataların çoğu yıldırım yada diğer yüksek gerilim olaylarının neden olduğu anormal gerilimlerin oluşturduğu yalıtım arızalarıdır.Tam anlamıyla kusursuz bir güç sistemi aygıtı üretmek ne pratik nede ekonomiktir.Ancak başarılı bir sistem düzenlenmesi ve çalışmasına etkiyen değişik etmenler bir ekonomik denge oluşturacak biçimde elde edilmelidir.Çok iyi yalıtılmış oldukça yüksek mekanik ve elektriksel dayanıklılığa sahip aygıtlar kullanarak hataların gelişme olasılığı azaltılabilir.Sistemdeki bazı özel birimlerde oluşan hatalardan etkilenmemeleri için bazen çifte aygıt kullanılıp koruma yoluna gidilebilir.Genelikle bu iki yöntemin birleştirilmesiyle oluşan koruma sistemleri ekonomik bir sistem düzenlenmesini sağlar.Her ne olursa olsun koruma sistemlerinin düzenlenmesinde en önemli etmen hiç kuşkusuz güç sisteminin kesintisiz çalışmasıdır.Bu konuda devre kesicilerinb yardımıyla koruma röleleri kullanılabilir.Çünkü röle aygıtlarının gönderdiği komutlara göre devre dizicileri hatalı elemanı devre dışı bırakırlar.

  Kesiciler öyle yerleştirilirki her bir generatör,transformatör,bara,iletm hattı ve benzerleri sistemin diğer kesiminden tam olarak ayrıştırılabilirler.Devre kesiciler kullanıldıkları devreye maksimum kısa devre akımına dayanacak özellikte olmalıdırlar.

 Koruma rölelerinin ikinci bir işlevide hata yer ve tipinin belirlenmesidir.Böyle bir saptama yanlızca hatanın bulunmasını sağlamaz aynı zamanda osilografik kayıpların karşılaştırılmasını sağlar,hatanın etkilerini azaltmakta yardımcı olur.

28 Aralık 2011 Çarşamba

Gizli Elektrik Tüketimi!

Tüm elektrikli aletlerinizi kapattıktan sonra sayacınızı kontrol edin,hala döndüğünü göreceksiniz.Elektrikli aletleriniz kapatsanız bile güç tüketmeye devam ederler.Tek çözüm var oda fişin prizden çekilmesi ,kısa vadede çok büyük bir etkisi olmayabilir ama uzun vadede önemli bir miktarda parayı cebinizde tutmanızı sağlayacaktır bu işlem.

Peki ama çalışmasa bile bu aletlerin hala sarfiyat yapmasının nedeni nedir?Cevap;röle.Bu aletlerin hala elektrik tüketmelerinin sebebi bu aletlerin içinde transformatör bulunmasıdır.Bu aletlerimiz 220V dan çok daha düşük gerilimlerle çalışmaktadırlar(5V gibi).Çalıştırma-Durdurma anahtarı genellikle transformatörün arkasında yer alır, yani siz kapatsanız bile transformatör hala gerilim altındadır yani sayaç dönmeye devam etmektedir:)

Bu aygıtları üretenleri,ürünlerini düzenlemeye itecek herhangi bir kural bulunmadığından bu tür değişiklik çokta zor olmamasına rağmen hiçbir üretici bu önlemi almamaktadır.

Bazı Terimler ve Türkçe Karşılıkları

Alternative Current : Değişken Akım-Alternatif Akım
Automatic Tranfer Switch : Otomatik Transfer Şalteri/Anahtarı
Availability : Serviste Bulunma (bir şebekenin güç kaynağının vs.  besleme yapabilmesi )


Blackstart  Capability : Kendi Kaynağıyla  Marş Yeteneği
Bottled Energy : Kilitli Enerji (iletim hattındaki arızadan dolayı kullanıcıya verilemeyen enerji)
Bulk Power :  Dağıtım Sistemi Ölçekli Güç


Commutation: Akımı Değiştirerek  Düzenleme ( Doğru Akım Jeneratörlerde AC-DC çevrimi)
Conduit: İletken Taşıyıcı Boru ya da  Kanal         
Contingency : Beklenmedik Durum (Elektrik sist.  bir veya daha fazla elemanın kaybedilmesi gibi)
Converter :  Çevirici  
Crest Factor : Tepe Faktörü


Demand : Talep 
Distributed Generation:  Yerinde (tüketim noktasına yakınlık)  Üretim 
Droop : Yüklenme -Frekans  Eğrisinin Eğimi (Jeneratörlerde)


Eddy Current:  Girdap Akımı (Demir Nüvelerde)
Electroltyte: Elektrolit
Engine: Tahrik Ünitesi , Motor


Ferromagnetic : Ferromanyetik , Manyetik alanı toplayan özellikte
Fuse: Sigorta, Yüksek sıcaklıkta eriyerek açan koruma elemanı


Hysteresis :  Histerezis, artık mıknatıslanmanın büyüklüğünü gösteren olay


Loop : Çevrim ,   Bir arıza durumunda akımın dolaştığı devre



Yüksek Gerilim Elektrik Arkları

Aşağıda bu konu başlığına ait bir video bulunmaktadır

Türkiye Elektrik-İletim Elektrifikasyon Şeması

İzolatör Seçimi

İzolatörler seçilirken yağmurlu,ıslak ortama göre seçilirler.İzolatörlerin atlama gerilimi esas alınarak yapılan seçim için,deniz seviyesi ve oda sıcaklığı için verilen aşağıdaki ampirik bağıntıdan faydalanılır.Bu bağıntılarda ;

U:KV olarak faz-faz arası işletme gerilimini gösterir
Ud:KV olarak atlama gerilimini verir

Herhangi bir basınç ve sıcaklıkta atlama gerilimi ise Uan ile hesaplanır.Bu tanımlamalardan sonra uluslararası normların verdikleri ampirik bağıntılar;

IEC--> Uluslar Arası Elektrik Komisyonu :Ua = 2U+10

VDE--> Alman Normları  :Ua=1,1(2U+10)
emniyet payının yüksek olması istenen yerlerde Ua=1,1(2U+20)

SEV-->İsveç Normları : Ua=0.85(2U+10) KV

Türkiye'de uygulanan normlar VDE normlarıdır.Bu bağıntılarda kullanılan büyüklükler;
[U]:KV ,[Ua]:KV ,[P]:mm Hg ,[T]: °C

İzolatörler

İzolatörler,yüksek gerilimde enerji iletm yapan sistemde enerji iletm hatlarının yalıtımında,yg altındaki iletkenlerin bina içerisine girişlerde harici ve dahili baraların yalıtılmalarında ,akım ve gerilim transformatörleri ile parafudrlarda yalıtım elemanı olarak kullanılmaktadır.Porselen ve cam izolatörler yaygın olarak kullanılmaktadır.

Sınıflandırması;

A-Yapılarına Göre

1)Mesnet Tipi

a)Normal Tip
b)Sis Tipi

2)Askı Tipi

a)Tek Elemanlı Askı Tip
b)Çok Elemanlı Askı Tip(Zincir izolatörler)

3)Geçit İzolatörleri(Buşinkler)

a)Çubuk Tipi
b)Kapasitif Tip

B-Kullanıldıkları Yere Göre

1)Dahili Tip
2)Harici Tip

C-Koşullara Göre

1)Normal Hava Koşullarına Göre
2)Ağır Hava Koşullarına Göre

D-Malzemesine Göre

1)Porselen İzolatörler
2)Cam
3)Epoxy Reçineden Yapılmış İzolatörler
4)Silikondan Yapılmış İzolatörler
5)Silikon-Kauçuk İzolatörler

SF6 Gazının Kullanım Nedenleri

Orta ve yüksek gerilim üretilmesi ve dağıtımı esnasında yalıtım ve ark söndürme amacıyla SF6 gazından faydalanılır.Bu gazın tercih edilmesinin başlıca nedenleri;

-Güvenilirliği
-İşletmeye uygunluğu
-Kimyasal yapısının kararlı olması,başka metallerle yada gazlarla etkileşime girmemesi
-Toksit(zehirli) özelliği olmaması
-Dielektrik katsayısının yüksek olması
-Delinme dayanımının yüksek olması(havanın üç katı)
-Yanmaz ,tutuşmaz ve patlama özelliği yoktur,arklı ortamlarda kolaylıkla kullanılabilir
-Ark söndürme özelliği vardır.Kısaca elektronegatif özellik dediğimiz bu özelliğe göre arklı ortamlarda açığa çıkan elektronlar SF6 gazı tarafından ortadan kaldırılarak ortamın iletkenliği azaltılmış olur.Bu sebeple arkın devamı önlenmiş olur
-Kayıp faktörü diğer yalıtkan gazlara göre çok düşüktür
-Kokusuz olması nedeniyle sızıntı halinde etrafı rahatsız etmez.
-Isı iletm katsayısı çok yüksektir.Bu nedenle ısıyı çok çabuk şekilde soğuk yüzeylere ileterek soğutmayı da sağlar

Yalıtkan Gazlar

Bir gazın yalıtkan malzeme olarak kullanılabilmesi için aranan şartlar;


-Elektriksel dayanımının yüksek olması
-İşletmede meydana gelebilecek sıcaklıklarda ve yüksek basınçlarda sıvılaşmamalı
-Diğer gazlarla temas halinde ilgisiz olmalı,kimyasal olarak etkileşmemeli
-Elektriksel boşalmalarda mümkün olduğu kadar özelliğini kaybetmemelidir

Yüksek Gerilim Tekniği Sınav Soruları(Karadeniz Teknik Üniversitesi)

1)
-Pyrex neden Adi Cam'a tercih edilir
-Geçit izolatörlerinden kapasitif izolatörler neden tercih edilir
-Darbe gerilimlerinin laboratuar ortamında üretilmesine neden gerek vardır
-Sıvı yalıtkanlar içerisinde nem olması neden istenmez

2)
-Yalıtkan gazlarda delinme olayına etki eden faktörler nelerdir
-Yalıtkan gazlarda bulunması gereken özellikler nelerdir
-Yalıtkan yağlarda bulunması gereken özellikler nelerdir
-Yalıtkan yağların bozulmasına yol açan etmenler nelerdir

3)
-Gazlarda boşalma olaylarının bir sınıflandırmasını yapınız
-Yüksek gerilim tekniğinde kullanılan izolatörlerin bir sınıflandırmasını yapınız
-Enerji kablolarının bir sınıflandırmasını yapınız
-Direklerin kullanıldıkları yere göre bir sınıflandırmasını yapınız
-Gazli tip bir kablonun şeklini çizip gerekli açıklamayı yapınız
-Mesnet ve taşıyıcı izolatörler hangi amaçlarla kullanılır
-Geçit izolatörleri nedir,nerelerde kullanılır

4)
-Kesicilerde ortaya çıkan arkın sahip olduğu özellikler nelerdir
-Kesicilerde ortaya çıkan arkın gördüğü direnci arttırmak için neler yapılır
-Havalı kesicilerde magnetik üfleme nedir,ne için oluşturulur
-Yağlı kesicilerin üstünlüklerini ve sakıncalarını yazınız
-Vakumlu  kesicilerin üstünlükleri ve sakıncaları nelerdir

Trafo Arızaları

TRAFOLARDA YAĞ KAÇAĞI ARIZASININ GİDERİLMESİ
Trafolarda yağ kaçağı arızası çok görülen bir durumdur.Genellikle kaçaklar contalardan kaynaklanır.Contaların zamanla ısı farklarından dolayı yıpranması sonucu yağ kaçakları görülür.Contaların değişmesi sonuç verir ve kaçaklar önlenebilir.

TRAFO FAN ARIZASININ GİDERİLMESİ
Trafolarda hava soğutma için kullanılan fanlar motorlu fanlardır ve motorun arızalanması sonucu devre dışı kalırlar.Motorlarda yapılacak kontrolle sonuca ulaşılabilir. Ayrıca pervane kısmında meydana gelen yıpranmalar da kontrol edilerek genel bakımı ve temizliği yapılır. Bilye kısmı yağlanarak çalışması kolaylaştırılır.

TRAFOLARDA BUŞİNG YAĞ KAÇAĞI ARIZASININ GİDERİLMESİ
Buşinglerde meydana gelen yağ kaçağı için öncelikli olarak buşing bağlantı somunları kontrol edilmelidir.Gevşeklikler buşinge zarar vermeyecek şekilde sıkılmalıdır. Eğer yağ kaçağı kesilmezse, trafo gerilimsiz iken buşing sökülmeli ve yağ contası yenilenmelidir.
     

GENEL VE YARDIMCI TEÇHİZATIN TEMEL ÇALIŞMA PRENSİBİ

Generatör:
Elektrik enerjisinin üretilmesini sağlayan,hareketli ve sabit parçalardan oluşan,santrallerde senkron olarak üretilen sisteme generatör denir.

Trafo:
İçinde bulundurduğu primer ve sekonder sargılar vasıtasıyla aldığı alternatif gerilim değerini değiştirerek çıkışından sisteme veren elektromanyetik cihazlara trafo denir.Güç,ölçü ve özel trafo çeşitleri bulunur.Güç trafoları eğer aldığı gerilim değerini yükselterek aktarıyorsa yükseltici,düşürerek aktarıyorsa alçaltıcı trafodur.

Rotor:
Generatörlerin dönen kısmıdır.Ara şaft ile bağlı olduğu türbinle beraber dönen ,çıkık ve düz kutuplu olarak yapılan,dönerken ikazlanarak etrafında oluşturduğu manyetik alanın generatörler sargıları tarafından kesilerek elektrik enerjisi üretilmesinde rol oynayan sistemdir.

Hız Regülatörü:
Kendisine ait yağ pompaları vasıtasyla elde ettiği basınçlı yağ ile ayar kanatlarının kumandasını sağlayan ,ana görevi rotor devir sayısını sabit tutmak olan sistemdir.

Kelebek Vana:
Cebri boru ile türbin arasında bulunan büyük çaplı vanadır.Ünitenin çalışmadığı ve türbin bakımlarında basınçlı suyun kesilmesini sağlar.

By Pass Vana:
Cebri boru ile salyangoz arasında bulunan kelebek vananın basınç altında açma kapama yapmaması için, her iki taraf su basıncını dengeleyen ve basınçlı yağ ile açma kapama yapan vana düzeneğidir.

Soğutma Suyu Sistemi:
Santrallerde çalışmasına bağlı olarak ısınan ve kendine ve sisteme zarar verebilecek tüm enstrümanların su vasıtasıyla soğutulmasını sağlayan sistemdir.

Kesici:
Üretilen enerjinin bağlı olduğu hattı bölen ve hat enerjili iken açma kapama yapabilen devre elemanlarıdır.

Ayırıcı:
Hattın yüksüz olduğu durumlarda manevra kabiliyeti olan, bağlı olduğu enerji iletim hattını bölen devre elemanlarıdır.

Yüksek Gerilim Ehliyeti

Örnek Soru ve Cevaplar


KORUMA VE RÖLE SİSTEMLERİ;


GENERATÖR KORUMA VE RÖLE SİSTEMLERİ
        - Aşırı Akım
        - Düşük Voltaj
        - Yüksek Voltaj
        - Generatör Diferansiyel
        - Negatif faz
        - Ters Güç
        - Stator Toprak
        - Rotor Toprak
        - Stator Aşırı Yük
        - Minimum Empedans
        - İkaz Kaybı


TRAFO KORUMA VE RÖLE SİSTEMLERİ
        - Trafo Diferansiyel
        - Aşırı Akım
        - Bucholz Koruma
        - Termik Koruma
        - Tank Koruma

GENERATÖR ISITICILARININ DEVREYE ALINMASI
Generatör alan ısıtıcılarının görevi; generatör sargılarının çok soğuması, bunun sonucu sargılar üzerinde nem oluşması ve sargı izolasyonun da bozulma meydana gelmesini önlemek, ayrıca sargı metallerinin ünite çalışma ve durma esnasındaki sıcaklık farkının metalde oluşturacağı yorgunluk belirtilerini önlemektir.Bu sistem elle kumanda edilebilmekte de olup, çoğunlukla otomatik çalışan elemanlardır. Generatör alan boşluğunda bulunan termometreler vasıtası ile alınan ısı değerlerine bağlı devreye girip çıkarlar.Ünite start esnasında ısı ne olursa olsun devreden çıkarlar.


ALARM VE İHBAR SİSTEMLERİ
Sistemdeki arızaların operatöre, görüntülü, ışıklı ya da sesli olarak bildirilmesi ve arızanın mahiyetine göre sistemi korumaya, gerektiğinde kesiciye açma verdiren sisteme alarm denir. Arızanın sisteme zarar verme seviyesine gelmeden verilen uyarıya da ihbar denir.

Yüksek Gerilim Ehliyeti

Örnek Soru ve Cevaplar


MANEVRALAR
Şalt sahalarında sistemin muhtelif kısımlarını devreye sokmaya veya devreden çıkarmak için kesiciler ve ayırıcılar vasıtası ile tablocular tarafından yapılan işlemlere manevra denir.



        Manevralar genel olarak ikiye ayrılır:
        1- Normal işletme manevraları
        2- Arıza halleri manevraları


PARALELE GİRME
Santralın enterkonnekte sisteme bağlanmasına yada santralar arasında birden fazla generatörün aynı sisteme bağlanmasına paralele girme denir. Yani birbirinden farklı gerilim ve frekansa sahip enerjili hatların birbirine bağlanmasıdır. Bunu yapabilmek için her iki sistemin gerilim, frekans ve faz açılarının aynı olması zorunludur.


ARIZALARA MÜDAHALE
Operatör arıza durumunda, öncelikli olarak sakin olmalı ve iş güvenliğine öncelik vermelidir. Arızanın mahiyetine göre arızaya müdahale etmeli, amirine bilgi vermeli ve tüm yapılan işlemleri rapor halinde yazılı olarak tutmalıdır.


TESİSAT VE TECHİZATIN KONTROLÜ
Sistem elemanlarının tümü bakım periyoduna uygun olarak sürekli kontrol edilmektedir. Bakım ve temizliklerinin yanı sıra arızalarıda kontrol edilerek malzemenin devamlılığı sağlanmaktadır. Cihazlar çalışsın ya da çalışmasın,daima çalışmaya hazır bulundurulmalıdır. Bu, başta operatörler olmak üzere tüm personelin görevi dahilindedir.








Yüksek Gerilim Ehliyeti

Örnek Soru ve Cevapları

Bara Sistemleri;

Bara;elektrik enerjisinin kontrol ve kumanda edilmesinde kullanılan teçhizat ve malzemelerin birbirleri ile irtibatını sağlayan iletkenlerdir.Bara malzemeleri işletme gerilimine ve akımına ve de bulunduğu yere göre seçilir.
Bara malzemeleri Bakır ve Alüminyumdan olmak üzere şu şekillerde yapılır;



1- Bakır veya alüminyum lama
2- Bakır veya alüminyum boru
3- Çelik-alüminyum iletken

Lama şeklindeki bara genelde dahili tesislerde, boru ve iletken baralar ise harici tesislerde kullanılırlar.
Dahili baralar faz sıralarını belirtmek, malzemenin oksitlenmesini önlemek ve akım yoğunluğunu artırıp soğutmayı sağlamak amacıyla değişik renklerde boyanırlar.Çelik-alüminyum iletkenli bara sisteminin sıcaklık değişimlerinde aynı kalması için bara uçlarına ağırlıklar bağlanır.Çeşitli bara sistemleri içinde en uygun olanının
seçiminde şu faktörlere dikkat etmek gerekmektedir


        1.Yükün cinsi ve miktarı
        2.Kullanılacağı yerin özelliği
        3.Besleme kaynaklarının sayısı
        4.Beslemenin sürekliliği
        5.Ekonomik durum
        6.Emniyet


Üretim merkezlerinde üretilen elektrik enerjisi iletim ve dağıtım tesislerine baralar yardımıyla iletilir.
Santrallerde, trafo merkezlerinde, şalt sahalarında, ölçme merkezlerinde, tablo ve panolarda baralar kullanılır.
Baralar yükün durumuna göre aşağıda belirtilen çeşitli şekillerde tesis edilirler:



        1.Tek bara sistemi
        2.çift bara sistemi
        3.Yardımcı bara sistemi
        4.Santral içi ihtiyaç baraları

Çift bara sistemi, bir merkezden darbeli yük çeken müşterilerin düzenli yük çeken müşterileri olumsuz bir şekilde etkilemelerini önlemek için tesis edilirler.Çift bara sisteminde güç trafoları ayrı ayrı baralardan beslenir. Gerekli zamanlarda her iki barayı paralel bağlama imkanı sağlar.Enerjinin sürekliliğinin özellikle istendiği işletmelerde çift baralı sistemler tercih edilir.Çift baralı sistem de ana bara çalışırken transfer baraya enerji veren ayırıcılar açıktır. Ana baradan transfer baraya enerjiyi aktarmak için transfer bara ayırıcıları kapatılır. Daha sonra da transfer ana bara ayırıcısı açılır.






Yüksek Gerilim İş Güvenliği

İnsan vücudunun elektriğe karşı direnci
Elden ele;
Kuru deri  100.000-300.000 ohm
Nasırlı deri 600.000 ohm'a kadar çıkabilir
Islak deri 1000 ohm

El ayak arası;
İç organlardan(yaş) 400-600 ohm
Kulaktan kulağa 100 ohm

Elektrik çarpmasının insan vücudu üzerinde yarattığı etkiler;


Kanda ayrışma(elektroliz olayı)
Şok,şuur kaybı
Kaslarda meydana gelen kasılma ve kramplar(solunum durması)
Kalbin çarpış düzeninin bozulması
Yanıklar
Böbreklerdeki etki
Geçici Körlük

Elektrik Çarpmalarına Karşı Güvenlik Tedbirleri


İzole etmek
Topraklama yapmak
Güvenlik otomatiği kullanmak
Küçük gerilim kullanmak
İzolasyon trafosu kullanmak
Uygun tesisat ,iyi bakım
Çift izolasyonlu cihazlar kullanmak

Katı Yalıtkanlarda Deşarj Olayları

Katı Yalıtkan Maddeler


Porselen
Cam
Kağıt
Mika
Termoplastik Maddeler
Kauçuk
Lak


Katı yalıtkanlarda delinme dayanımı uygulanan gerilimin değerine ve uygulanma süresine bağlıdır.Delinme dayanımı uygulanan gerilimin süresi arttıkça küçülür.
Katı yalıtkanlarda dielektrik kayıpları,dipol kayıpları,dielektrik histerisiz kayıpları sonucu maddeler ısınır.Isınma delinmeye etki eden faktörlerden biridir.

Sıvı Yalıtkanlarda Deşarj Olayları

Kullanım Yerleri
Soğutucu,yalıtıcı,ark söndürücü
Transformatörlerde soğutucu ve yalıtıcı yağlar
Yağlı kesicilerde ise ark söndürücü

Sıvı yalıtkanlarda delinmeye etki eden faktörler;
Rutubet
Toz,kir,elyaflı parçalar
Gaz ve boşluklar
Basınç
Sıcaklık
Elektrod malzemesi ve yüzey durumu
Elektrodların biçimi ve kutuplanma türü
Gerilimin uygulanma süresi

Korona Gerilimine Neler Etki Eder?

Bunlar;
-Eğrilik Yarıçapı
-Hatlar Arası Açıklık
-İletim Hatlarının Yüzeylerinin Pürüzlülük Durumu
-Sıcaklık
-Nem
-Basınç

Korona Deşarjı ve Yüzeysel Deşarj

Korona Deşarjı:
Eğer elektrodlardan birinin veya her ikisinin eğrilik yarıçapları  aralarındaki mesafeye göre çok küçükse  elektrodların bütün yüzeyini ışıklı ,ince bir tabaka halinde kaplayan  ve kendini besleyen bir deşarj kaplar.Bu deşarj korona deşarjıdır.
Korona deşarjı başladıktan sonra gerilimin yükseltilmesine devam edilirse  gerilimin belli bir değerinde tam deşarj meydana gelir.

Korona deşarjına ilişkin örnek resimler;



Yüzeysel Deşarj:
Katı yalıtkan maddelerde sınır yüzeylerinde görülen deşarj türüdür.Bu tür deşarj olaylarına verilebilecek en iyi örnek Lichtenberg şekilleridir.

İlgili videoyu tıklayarak izleyebilirsiniz.

Yüksek Gerilimde Deşarj Olayları(Boşalma Olayları)

-Gazlarda Deşarj Olayları
-Sıvılarda Deşarj Olayları
-Katı Yalıtkanlarda Deşarj Olayları


Gazlarda Deşarj Olayları

Dış etkilerden korunmuş nötr bir gaz boşluk ortamında olduğu gibi elektriği iletmez.Ancak böyle bir ortamda iki elektrod arasına bir gerilim uygulanır ve bu gerilim gittikçe arttırılırsa gerilimin belli bir değerinde ani bir akım akar.Bu andan itibaren ortam yalıtkanlık özelliğini kaybeder.Bir gazın veya havanın bu durum değişikliğine deşarj veya boşalma denir.

Ortamın basıncına ve deşarj esnasında akan akım değerine göre bir sınıflandırma yapılırsa;
-Işıklı Deşarj
-Kıvılcım Deşarjı
-Ark Deşarjı

-Işıklı Deşarj: Eğer basınç düşük ( atmosfer basıncının altında ) ve akım kaynağının gücü düşük ise o zaman meydana gelen deşarj ışıklı deşarj adını alır.Örnek;Geissler tüpü

-Kıvılcım Deşarjı: Yüksek basınç ve düşük güçlerde (küçük akımlarda) deşarj incelir ve bir kanal boyunca gelişir.Bu tür deşarj olayları kıvılcım deşarjı adını alır.

-Ark Deşarjı: Hem yüksek basınç hemde yüksek akımda (yüksek güç)  deşarj meydana geliyorsa bu tür deşarjlara ark deşarjı adı verilir.Ark deşarjında akım çok yüksek değerlere ulaşır ve ark sıcaklığı ile elektrod sıcaklığı hızla yükselir.Olay kısadevreye benzer.

Parafudr

Normal işletme geriliminde kapalı devre (sonsuz dirençli) bir eleman iken,aşırı gerilimde direnç sıfıra inerek kısa devre olur ve aşırı gerilimi toprağa iletir.

Koruma Hatları

Yg iletim hatlarında kullanılan iletkendir.Genelde çelik iletkenden oluşur.

Görevi:
Yıldırımı kendi üzerine çekerek faza yıldırım düşmesini önlemek.
Yüklü bulutların faz iletkenlerini etkilemesini önlemek.
İzolatörleri yıldırımdan ve yıldırım darbesinden korumak.
Şalt sahasında ekranlama yaparak yalıtımı sağlayan malzemeyi korumak.


Bu koruma elemanlarının olumsuz sayılabilecek tarafları;
Peterson bobini ferrorezonansı tetikleyebilir.
Ark boynuzlarında aşırı gerilim ortadan kalktığında bile ark devam edebilir.
Koruma iletkenleri iyi topraklanmazsa herhangi bir deşarj akımı (yıldırım gibi) aktığı sürece toprağa göre potansiyeli çok yüksek olabilir.Bu durum yalıtımı tehlikeye sokar.

Ark Boynuzu ve Ark Çemberi

Özellikle trafo geçit izolatörlerinde ve direklerdeki izolatörlerde çokça kullanılmaktadır.Aşırı bir gerilim ark boynuzlarına ulaştığında eğer atlama aralığı uygunsa boynuzlardan atlayarak izolatöre zarar gelmeden toprağa akması sağlanır.Bu durum kısadevre gibi algılanır ve kesiciler açar.

Ark çemberleri ek olarak izolatör boyunca gerilim dağılımını düzgünleştirdiğinden koronayı azaltır.

Aşırı Gerilimlere Karşı Koruma Elemanları

-Peterson Bobini
-Ark Boynuzu
-Koruma Hattı
-Parafudr

Peterson Bobini


Kaynak tarafı yıldız bağlı olan yg iletim sistemlerinki yıldız noktaları ya topraklanır yada yalıtılır.

*Yıldız noktası:Aralarında 120 derece olan üç fazlı sistemlerde gerilimlerin fazörel toplamı(nötr) 0 V değerindedir.Gerçekte ise bu değer tam olarak sıfır olmaz.Çünkü fazlarda hem gerilim hem akım ve hem de empedans dengesi olur.İster elektrik motoru ister trafo ve ister hat olsun tüm 3 fazlı elemanlar için denge her zaman olmaz.Aşağıdaki gibi yapılan bağlantı yıldız bağlantıdır ve idealde 0 olması gereken nokta pratikte 0 olmaz.Topraklama işlemi bu noktayı toprağa bağlayarak daima sıfır yapmaktır.


Topraklama ile yıldız noktası toprak potansiyelinde tutulur.
Böylece faz-toprak temasında sağlam hatlarda gerilim yükselmesi önlenir.
Kaçak akım esasına göre çalışan cihazlarda kaçak akımın buradan akmasına imkan verir.
Yıldız noktası ile toprak arasında oluşabilecek arklar azaltılır.

İç Aşırı Gerilimler

Güç sisteminin iç yapısındaki bir takım olayların yol açtığı gerilim artışları iç aşırı gerilimlere kaynaklık eder.Çok yüksek gerilimli sistemlerde iç aşırı gerilimlere dayanacak şekilde önlemler alınmalıdır.

Alternatörde ani yük kalkması
Ferranti olayı ile
Kapasitif devrenin açılması ile
Fazların toprakla teması ile
Ferrorezonans olayı ile meydana gelen gerilimlere iç aşırı gerilimler denir.

Ferranti Olayı:
Boşta çalışan (hat sonu açık devre) uzun iletm hatlarında ,hat kapasitelerinden dolayı hat sonunda hat başına göre daha yüksek bir gerilime ulaşılır.

Aşırı Gerilimler ve Aşırı Gerilimlere Karşı Koruma

Güç sistemlerinde arızalara yol açan ,anma gerilimlerinin üzerinde olan gerilimler aşırı gerilim olarak adlandırılırlar.

Yüksek gerilimli elektrik tesislerinde gerilimle orantılı olarak yalıtım problemi ortaya çıkmaktadır.İşletme geriliminin üzerine çıkıldığı durumlarda ise yalıtımı sağlayan cihazlarda zorlanmalar ortaya çıkacaktır.Gerilimlerde artış sonucu atlama,delinme ve deşarj olayları meydana gelebilmektedir.

Dış Aşırı Gerilimler (Şebeke dışından kaynaklanan Aşırı Gerilimler,Atmosferik)


Yıldırım düşmesi
Yüklü bulutların hatları etkilemesi

Yıldırım nerelere düşebilir?
Faz iletkenine,direklere,koruma iletkenine.

 Suya atılan taşın yol açtığı dalgalar gibi,faz iletkenine düşen yıldırım darbesi sonucu iletkenin her iki yönüne ilerleyen gerilim dalgası yani yürüten dalga ortaya çıkar.Yürüyen dalga uzak noktalara da yıldırımın neden olduğu gerilim yükselmesini ulaştırır.

Bu dalgalar (aşırı gerilim dalgası) karşılaştıkları ilk direkte izolatörleri zorlayarak direk üzerinden başka iletken ortamlara geçmek ister.Koruma yeterli değilse atlama veya delinme meydana gelir.Faz iletkenine yıldırım düşmesi en tehlikeli durumdur.

Eğer yıldırım koruma iletkenine düşmüş ise bu yürüyen dalga yine meydana gelecektir.Direk topraklaması yeterli ise dalgalar karşılaştıkları ilk direkten toprağa akarak etkilerini yitirirler.Eğer topraklama iyi değilse izolatör üzerinden faz iletkenine oradan da şebekenin çeşitli noktalarına ulaşabilirler.

Direğe düşen yıldırım darbesi topraklama iletkeni üzerinden  toprağa geçerse sorun oluşturmaz.Ancak direk topraklaması gereğinden fazla bir direnç değerine sahip ise yürüyen dalga tehlike oluşturmaya devam eder.

Yüklü bulutlar yaklaştıkları iletim hatlarıyla bir etkileşme yaşarlar.Bulut yakınken iletkendeki yük birikmesi,bulutun uzaklaşması ile yürüyen gerilim dalgasına dönüşür.





Tesla Bobini Nedir?

-Çiftli olarak ayarlanabilen bir resonans devresidir.
-Primer gerilim 10kV
-Sekonder gerilim 500-1000kV arası


Tesla Bobini Devre Şeması




Tesla Bobini-Diyagram